Η αγορά εργασίας στην ηλεκτρονική εποχή

Δεύτερη εποχή των μηχανών, Ψηφιακή Επανάσταση, 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Αυτοί είναι οι τρεις βασικότεροι όροι που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηρίσουν την εποχή μας. Η αδυναμία συμφωνίας σε κάτι φαινομενικά τόσο απλό όσο ένας όρος δηλώνει τη σύγχυση που προκαλεί η σύγχρονη ηλεκτρονική εποχή σε όσους προσπαθούν να τη μελετήσουν, αλλά, κυρίως, σε όσους θέλουν να προσανατολιστούν επαγγελματικά.

Δύο είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτήν τη σύγχυση. Ο πρώτος είναι το ευρύ φάσμα που καλύπτουν σήμερα οι τεχνολογικές εξελίξεις. Τα παραδείγματα είναι πολλά και εντυπωσιακά. Αρκεί να αναφέρουμε το αυτοκίνητο της Google που κινείται μόνο του, αλλά και τις επιδόσεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, όπως ο υπολογιστής Watson της ΙΒΜ, ο οποίος μπορεί να νικήσει ανθρώπους όχι μόνο στο σκάκι αλλά και σε παιχνίδι που απαιτεί ιδιαίτερους χειρισμούς[1]. Ο δεύτερος, και εξίσου σημαντικός, παράγοντας είναι η ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν οι τεχνολογικές εξελίξεις. Όπως σημειώνουν οι Winthrop & McGivney, πλέον έχουμε ξεπεράσει το νόμο του Moore, ότι δηλαδή η δύναμη των υπολογιστών θα διπλασιάζεται κάθε δύο χρόνια – τουλάχιστον όσον αφορά την ψηφιοποίηση του κόσμου.

Οι καταστάσεις αυτές επηρεάζουν αναπόφευκτα την αγορά εργασίας. Οι Brynjolfsson & McAfee[2] μας επισημαίνουν ότι πριν από εκατό χρόνια ήταν οι άνθρωποι που έκαναν αυτά που σήμερα κάνουν οι υπολογιστές, όπως αριθμητικούς υπολογισμούς και δημιουργία πινάκων. Επιπλέον, όμως, η αντικατάσταση του ανθρώπου από μηχανές είναι πλέον καθολική, αφού ούτε και σε χώρες με χαμηλό μισθό προσλαμβάνεται προσωπικό για να κάνουν τέτοιου είδους δουλειές. Σήμερα, μάλιστα, έχουμε φτάσει σε σημείο τέτοιο, που οι υπολογιστές δεν επιτελούν μονάχα εργασίες που προηγουμένως εκτελούνταν από ανθρώπους, αλλά έχουν και τη δυνατότητα να συνεργάζονται μεταξύ τους χωρίς να υπάρχει ανάγκη για ανθρώπινη παρέμβαση (Winthrop & McGivney).

Η εξαφάνιση επαγγελμάτων, ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης της τεχνολογίας, δεν θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία. Αυτό είναι κάτι που πάντα συνέβαινε και θα συνεχίσει να συμβαίνει. Εκείνο που σήμερα κάνει τη διαφορά είναι η ταχύτητα με την οποία ορισμένες μορφές εργασίας συρρικνώνονται ή εξαφανίζονται, αλλά και η μεταβολή στις προϋποθέσεις και τα προσόντα που χρειάζονται για να μπει κανείς στην αγορά εργασίας και να έχει μια, τουλάχιστον, ικανοποιητική πορεία.

Μπορούμε να πάρουμε μια γενική εικόνα για το τι απαιτείται εξετάζοντας τις δυνατότητες της τεχνολογίας στην αγορά εργασίας. Η παρουσία των υπολογιστών αρχικά επηρέασε τον τομέα του αυτοματισμού. Όσες δουλειές χρειάζονται αυτόματο χειρισμό, αυτές τελούνται από μηχανές. Υπάρχουν όμως και άλλες μορφές εργασίας που έχουν τη δυνατότητα να επιτελέσουν οι υπολογιστές. Πρόκειται για εκείνες που μπορούν να σχηματοποιηθούν, δηλαδή να εκφραστούν με αλγόριθμους. Ένα σχετικό παράδειγμα που δίνουν οι Brynjolfsson & McAfee είναι η απόφαση για το αν θα δοθεί ή όχι ένα στεγαστικό δάνειο, όπου χρειάζονται συγκεκριμένα δεδομένα προς επεξεργασία.

Με άλλα λόγια, η σύγχρονη αγορά εργασίας ζητάει ικανότητες που δεν αντιγράφονται από τις μηχανές, δηλαδή δεξιότητες και όχι απλώς γνώσεις. Τέτοιες δεξιότητες, επισημαίνουν οι Winthrop & McGivney, είναι η αναλυτική σκέψη, η ικανότητα διαπροσωπικών επαφών, αλλά και δεξιότητες που δεν αφορούν εργασίες ρουτίνας, δηλαδή επαναλαμβανόμενες δράσεις, αφού αυτές μπορούν να γίνουν από υπολογιστές. Το ζητούμενο, βέβαια, σε αυτή την περίπτωση, είναι το πώς αναπτύσσονται οι δεξιότητες αυτές, με το οποίο όμως θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο. Εδώ μονάχα θα αναφέρουμε ότι απαιτείται φροντίδα για τη διαμόρφωσή τους από τη μικρή κιόλας ηλικία.

Πέρα από την αναγνώριση της σημασίας των δεξιοτήτων, κάτι εξίσου σημαντικό για την αγορά εργασίας σήμερα είναι η ικανότητα να προσαρμόζεται κανείς γρήγορα σε νέες συνθήκες και απαιτήσεις. Οι αλλαγές που επιφέρει η διαρκής εξέλιξη της τεχνολογίας δεν επηρεάζουν μονάχα την καθημερινότητά μας ως προς τον τρόπο ζωής. Αναπόφευκτα επηρεάζουν και τον τρόπο λειτουργίας της αγοράς εργασίας, δημιουργώντας νέες ανάγκες, ακυρώνοντας άλλες, κι αυτά σε σύντομα χρονικά διαστήματα, γεγονός που καθιστά απαραίτητες τόσο την εγρήγορση αλλά και τη συνεχή επιμόρφωση.

Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD