Οξύ το πρόβλημα της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων στην Ευρώπη

Η αναντιστοιχία δεξιοτήτων, δηλαδή η απόκλιση των προσόντων και ικανοτήτων του εργατικού δυναμικού από τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, επηρεάζει αρνητικά την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη, αυξάνει την ανεργία, υπονομεύει την κοινωνική ένταξη και επιφέρει σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο, το πρόβλημα της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων έχει παγκόσμιες διαστάσεις.

Σε επίπεδο Ευρώπης, το φαινόμενο έγινε ιδιαίτερα έκδηλο μετά το ξέσπασμα της κρίσης, όπως φαίνεται από το Δείκτη Αναντιστοιχίας Δεξιοτήτων (Skills Mismatch Index). Ο δείκτης αυτός μετράει την απόσταση μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς για μια δεδομένη δεξιότητα. Μετά το 2007 ο δείκτης ενισχύθηκε σημαντικά, διατηρώντας θετική δυναμική μέχρι σήμερα (Διάγραμμα 1). Τα επιμέρους συστατικά του, δηλαδή η αναντιστοιχία ανά εκπαιδευτικό επίπεδο, δείχνουν πως η μεγάλη άνοδος μετά το 2007 οφείλεται πρωτίστως στην κατάρρευση της ζήτησης για χαμηλής εκπαίδευσης εργαζομένους (κατά 6,8 περίπου εκατομμύρια). Διότι, σε περιόδους ύφεσης, όπως είναι η τρέχουσα, οι υψηλών δεξιοτήτων εργαζόμενοι αποδέχονται θέσεις που απαιτούν χαμηλότερο επίπεδο ικανοτήτων, παραγκωνίζοντας με τον τρόπο αυτό τους χαμηλής ειδίκευσης εργαζομένους.

Στην ενίσχυση του δείκτη αναντιστοιχίας μεγάλη είναι και η συμβολή της αυξανόμενης ανισορροπίας στους υψηλής εκπαίδευσης εργαζομένους από το 2008 κι έπειτα. Στην περίπτωση αυτή, η αναντιστοιχία οφείλεται στους διαφορετικούς ρυθμούς αύξησης της ζήτησης για υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου άτομα (κατά περίπου 5,6 εκατομμύρια) και της προσφοράς, η αύξηση της οποίας συντελέστηκε με χαμηλότερους ρυθμούς.

Διάγραμμα 1. Δείκτης αναντιστοιχίας δεξιοτήτων ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (ΕΕ-27).

Πηγή: European Commission (2013).

Σύμφωνα με τον OECD, το 25% των εργαζομένων στις χώρες του OECD διαθέτει περισσότερα προσόντα από αυτά που ζητούνται (over qualification), ενώ το ποσοστό των ατόμων που δεν διαθέτουν επαρκή προσόντα (under qualification) ανέρχεται σε 22%. Στην Ευρώπη, το ποσοστό των εργαζομένων με ανεπαρκή προσόντα αγγίζει το 31% και είναι σημαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ασίας αλλά και της Λατινικής Αμερικής (το αντίστοιχο ποσοστό για τις περιοχές αυτές κυμαίνεται από 16-21%).

Μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα εμφανίζει το υψηλότερο ποσοστό εργαζομένων με υπερβάλλοντα προσόντα (26%), ενώ ακολουθούν η Λιθουανία με 23%, η Ισπανία με 22% και οι Πορτογαλία, Ιταλία και Ιρλανδία με 21%. Αντίθετα, στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης (Πολωνία, Τσεχία, Σλοβενία, Σλοβακία, Βουλγαρία, Ρουμανία), το αντίστοιχο ποσοστό είναι εμφανώς χαμηλότερο και κυμαίνεται μεταξύ 7% και 9%. Όσον αφορά στο ποσοστό των εργαζομένων με ανεπαρκή προσόντα, το υψηλότερο ποσοστό καταγράφεται στη Γαλλία (πάνω από 30%), ενώ ποσοστό κοντά στο 30% εμφανίζουν το Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Ολλανδία και η Φινλανδία.

Διάγραμμα 2. Αναντιστοιχία δεξιοτήτων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (% των εργαζομένων, 25-64).

Πηγή: European Commission (2013).

Από το διάγραμμα προκύπτει πως οι χώρες που χαρακτηρίζονται από εντονότερη αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων των εργαζομένων και των απαιτήσεων της αγοράς εργασίας είναι οι μεσογειακές, ενώ σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά αναντιστοιχίας καταγράφονται στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Κοινό χαρακτηριστικό των χωρών όπου το πρόβλημα της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων είναι οξύτερο αποτελεί το χαμηλό επίπεδο δημόσιων πόρων που κατευθύνεται στην εκπαίδευση και κατάρτιση των ατόμων, κάτι που συμβάλλει στη μείωση της ποιότητας του εργατικού δυναμικού αλλά και στην ικανότητά του να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας. Επιπλέον, χαμηλότερο ποσοστό των δημόσιων δαπανών καταλήγει σε προγράμματα για την αγορά εργασίας, ενώ οι αγορές εργασίας στο σύνολό τους τείνουν να είναι περισσότερο δύσκαμπτες. Η αναντιστοιχία δεξιοτήτων σε όρους υπερβαλλόντων προσόντων αφορά κυρίως σε νέα άτομα και μετανάστες, ενώ αντίθετα η αναντιστοιχία δεξιοτήτων σε όρους έλλειψης προσόντων αφορά κυρίως σε εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας, των οποίων οι γνώσεις και δεξιότητες απαξιώνονται σταδιακά.

Νικολέτα Δανιηλοπούλου
Οικονομολόγος, ΜSc
Ερευνήτρια Edujob