Οι πολλές όψεις του εθελοντισμού

Η δημοσιονομική κρίση έχει αναδείξει περισσότερο από ποτέ άλλοτε τη σπουδαιότητα του εθελοντισμού. Τα προβλήματα, ιδιαίτερα της επιβίωσης αλλά όχι μόνο, που δημιουργήθηκαν και συνεχίζουν να προκαλούνται απαιτούν αντιμετώπιση σε βάθος χρόνου, χωρίς την προσδοκία οποιασδήποτε υλικής ανταμοιβής, μιας και η απουσία υλικών πόρων είναι ένας από τους κύριους παράγοντες είτε πρόκλησης είτε επιδείνωσής τους.

Όταν κάνουμε λόγο για εθελοντισμό, εννοούμε, σύμφωνα με το Διεθνές Γραφείο Εργασίας1, τη δραστηριότητα ή εργασία που κάνει κανείς με τη θέλησή του χωρίς μισθό, προκειμένου να προωθήσει έναν σκοπό ή να βοηθήσει κάποιον εκτός του άμεσου περίγυρού του (νοικοκυριό, οικογένεια).

Αναφορικά με τη στάση των Ελλήνων απέναντι στον εθελοντισμό, πρόσφατη έρευνα2 έδειξε ότι σε υψηλό ποσοστό τον θεωρούμε ως κάτι σημαντικό. Μάλιστα, ιδιαίτερα έμφαση δίνουμε στους τομείς του περιβάλλοντος (50% έναντι 2% στην ΕΕ27), στην κοινωνική αλληλεγγύη και ανθρωπιστική βοήθεια (43% έναντι 37% στην ΕΕ27), καθώς και στην υγειονομική φροντίδα (36% έναντι 32% στην ΕΕ27).

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να γίνει κανείς εθελοντής. Σχετική μελέτη3 τους έχει κωδικοποιήσει σε βασικά (πρακτικά) και ιδεολογικά (θεωρητικά) κίνητρα. Στα πρώτα ανήκουν:
• η επιθυμία για παροχή βοήθειας προς άλλους
• το ενδιαφέρον για τη δουλειά ή τη δραστηριότητα
• η επιθυμία να μάθει και να κερδίσει κανείς εμπειρία
• ο άπλετος χρόνος
• η αφοσίωση σε ένα σκοπό
• η επιθυμία για γνωριμία με κάποιον που είναι ήδη εθελοντής
• θρησκευτικοί λόγοι.

Στα ιδεολογικά κίνητρα περιλαμβάνονται: η επιθυμία συμμετοχής στα κοινά, η γνωριμία με ενδιαφέροντες ανθρώπους, η πρόθεση για δημιουργία και αλλαγή του κόσμου, ο αγώνας για κάτι καλό, η απόκτηση εμπειριών, η εργασία χωρίς άγχος, η προσδοκία για έναν καλύτερο κόσμο για τα παιδιά και, τέλος, η υποχρέωση να βοηθήσουμε όσους βρίσκονται σε χειρότερη θέση από τη δική μας.

Τι χρειάζεται όμως για να γίνει κανείς εθελοντής; Γενικοί κανόνες και προϋποθέσεις δεν υπάρχουν. Αφού αποφασίσει κάποιος τον τομέα όπου επιθυμεί να προσφέρει τις υπηρεσίες του, έρχεται σε επαφή με φορείς ή οργανισμούς που δραστηριοποιούνται εκεί και, ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν και τις ικανότητες του ιδίου, απασχολείται όπου κρίνεται ότι μπορεί να προσφέρει καλύτερα.

Πού όμως μπορεί κανείς να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως εθελοντής; Το εύρος είναι ιδιαίτερα μεγάλο και δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Έτσι, κάποιος έχει τη δυνατότητα να γίνει από εθελοντής αιμοδότης μέχρι δάσκαλος σε χωριό μιας αφρικανικής χώρας.

Όποιος επιλέξει να προσφέρει βοήθεια εκτός Ελλάδας, θα βρει διάφορους οργανισμούς που δίνουν τη δυνατότητα σε όποιον επιθυμεί να γίνει εθελοντής στο εξωτερικό. Για παράδειγμα, μπορεί να απευθυνθεί σε δίκτυα όπως το Global Volunteer Network. Εκεί θα έχει τη δυνατότητα να δει σε ποια μέρη του κόσμου υπάρχουν δράσεις εθελοντισμού και να επιλέξει εκείνη που θεωρεί πως του ταιριάζει καλύτερα τόσο από άποψη χώρας όσο, φυσικά, και από άποψη δραστηριότητας. Μια άλλη δυνατότητα εθελοντικής δράσης στο εξωτερικό προσφέρεται από τους Εθελοντές των Ηνωμένων Εθνών. Αυτοί βοηθούν στην οργάνωση και διεξαγωγή τοπικών και εθνικών εκλογών, καθώς και στην υποστήριξη ενός μεγάλου αριθμού προγραμμάτων ανθρωπιστικού και ειρηνευτικού χαρακτήρα. Εκτός εθελοντικής δράσης δεν θα μπορούσε να μείνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Γι’ αυτό, με το πρόγραμμα «Νεολαία σε δράση» (Youth in Action) η Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία (European Voluntary Service) απευθύνεται σε όλους τους νέους από 18 έως 30 ετών. Πρόκειται για πρόγραμμα μεικτού στην ουσία χαρακτήρα, καθώς παράλληλα με την εθελοντική δράση, το πρόσωπο ωφελείται αναπτύσσοντας νέες δεξιότητες και πιστοποιεί την εκμάθηση αυτή μέσω του Youthpass. Η Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία καλύπτει μια ευρεία γκάμα πεδίων δράσης, όπως ο πολιτισμός, η νεολαία, η άθληση, η κοινωνική φροντίδα, η πολιτιστική κληρονομιά, οι τέχνες, το περιβάλλον κτλ. Κοινό στοιχείο όλων αυτών των δράσεων είναι η καθαρά ευρωπαϊκή και διαπολιτισμικά μαθησιακή διάσταση.


Στη χώρα μας, η εθελοντική δράση καλύπτει πάρα πολλούς τομείς και προσφέρεται από διάφορους φορείς, δημόσιους και ιδιωτικούς. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε το Γραφείο Εθελοντισμού του ΚΕΕΛΠΝΟ, στόχος του οποίου είναι η προώθηση του εθελοντισμού στο χώρο της Δημόσιας Υγείας, αλλά και την Πυροσβεστική Υπηρεσία, όπου οι εθελοντές συμβάλλουν στην ενίσχυση της πυροπροστασίας. Επίσης πολλοί από τους δήμους έχουν τμήμα αφιερωμένο στον εθελοντισμό, όπως συμβαίνει στο δήμο Πυλαίας-Χορτιάτη, το δήμο Κοζάνης κ.α. Επιπλέον, εθελοντικές δράσεις προσφέρουν και διεθνείς οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα όπως η AIESEC, η οποία με το ∆ιεθνές Πρόγραµµα Κοινωνικής Ανάπτυξης δίνει τη δυνατότητα στους νέους ανθρώπους να συνδυάσουν τις δράσεις κοινωνικής ανάπτυξης στο εξωτερικό με τη διαμόρφωση δεξιοτήτων. Αναφορικά με ειδικότερα ζητήματα, ο εθελοντισμός καλύπτει ένα απίστευτο εύρος δραστηριοτήτων, το οποίο εκτείνεται από βοήθεια σε ανθρώπους που παρουσιάζουν προβλήματα υγείας, όπως Alzheimer (π.χ. Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών Αθηνών), ή πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα ή νοητική υστέρηση (π.χ. Έδρα), μέχρι και τη φροντίδα ζώων (π.χ. Ελληνική Φιλοζωική Εταιρεία, Αρκτούρος).


Ο εθελοντισμός δεν είναι μόδα και δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με αυτόν τον τρόπο. Σε μια εποχή απομόνωσης, φόβου και ανασφάλειας είναι ένας τρόπος συνύπαρξης που δηλώνει ότι αυτός που αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα δεν θα σταθεί μόνος απέναντι σε αυτό το πρόβλημα. Επίσης, είναι ένα μήνυμα και για όλους τους άλλους, ότι αν κάποτε βρεθούν σε δύσκολη θέση θα υπάρξει κάποιος που θα τους συμπαρασταθεί.

Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD